Gmina Pasym oficjalny serwis
Historia miasta to ponad 6 wieków ciekawych dziejów. Ślady ludzkiej działalności w okolicach Pasymia sięgają o wiele wcześniej niż pierwsze pisane dokumenty. Odkryto i zbadano cmentarzyska i kurhany w Gromie, Leleszkach, Miłukach, które świadczą o siedliskach pierwszych mieszkańców. Znaleziono tu naczynia i prymitywne narzędzia pozwalające na datowanie pobytu człowieka w tych okolicach na czas środkowej epoki kamienia, czyli na lata 8000 - 4000 lat przed Narodzeniem Chrystusa. Na Półwyspie Ostrów jeziora Kalwa istniało grodzisko "Okrągła Góra" VI - VIII w. plemion Galindów, które uległo spaleniu, najprawdopodobniej w wyniku walk plemiennych. Zapewne przeniesiono grodzisko w miejsce dzisiejszego miasta i powstał tutaj nowy gród, który na mocy porozumienia z roku 1254 pomiędzy Zakonem Krzyżackim, a biskupem Warmińskim należał do władzy biskupstwa warmińskiego.
W roku 1336 biskupstwo warmińskie założyło na tym grodzie wieś kościelną Henrykowo, umocnioną wałami ziemnymi i palisadą. W czternaście lat później, bo w roku 1350 rozpoczęto rozbudowę wsi wznosząc kościół i zamek. Jednak przed rokiem 1369 Krzyżacy zajęli Henrykowo wraz z okolicznymi ziemiami. W 1384 r. Wielki mistrz krzyżacki Konrad von Rothenstein podniósł Henrykowo do rangi miasta nadając mu nazwę Passenheim. Pasym otrzymał pieczęć miejską z wizerunkiem Matki Boskiej z dzieciątkiem Jezus. Prawa miejskie otrzymał natomiast w dwa lata później 4 sierpnia 1386 r. na prawie chełmińskim. Od tego czasu miasto stale się rozwija i staje się ważnym ośrodkiem handlowo - rzemieślniczym. Istnieje tu browar, młyn i gorzelnia oraz wiele warsztatów rzemieślniczych, a Pasym słynie z wyrobów sukienniczych i uprawy buraka cukrowego. Po środku miasta, na rynku wybudowano dom towarowy, który służył kupcom za magazyn, a władzom miasta za ratusz. Przy ulicach wokół rynku powstały kamienice z zajazdami i karczmy. Całość miasta otoczona była wysokim murem z 12 - ma basztami i trzema bramami: elbląską, królewiecką, rybacką. Kramy biednych i ich domy były przy bramach, uliczkach oraz przy murach miejskich. W XV wieku rozwój miasta i życie w mieście zakłóciły epidemie, pożary i wojny polsko - krzyżackie.
W lipcu 1410 roku do miasta przybywają wojska polsko - litewskie, a w sierpniu król Polski Władysław Jagiełło darował Pasym dziekanowi kapituły warmińskiej Bartłomiejowi z Boreschowa za wierną służbę. W roku 1410 Pasym przystępuje do Związku Pruskiego założonego przez niezadowolone społeczeństwo. Celem związku była obrona swobód stanowych i przywilejów. W tym samym roku Związek Pruski odmówił posłuszeństwo Zakonowi. Wybuchło anty krzyżackie powstanie, które wsparła Polska.
Po Pokoju Toruńskim w 1466 r. kończącym długotrwałą wojnę miasto przeszło pod władzę Zakonu. Zakon w roku 1467 oddał miasto w zastaw dowódcy zaciężnych wojsk w zamku w Szczytnie - Burkhardowi z Kwerfurtu. Dla Pasymia nastały ciężkie czasy, na mieszkańców spadły poważne represje za sprzyjanie z Polską, duże podatki i spłacenie Burchardowi zaległego żołdu w kwocie 1000 guldenów węgierskich.
Nowa wojna, tym razem już ostatnia z Zakonem Krzyżackim przyniosła spalenie miasta w marcu 1520 r. i zajęcie przez wojska polskie. Traktat krakowski z 1525 roku zakończył działanie wojenne, miasto wróciło pod panowanie Hohenzolernów a na miejsce państwa zakonnego powstały Prusy Książęce.
Ten sam Albert Hohenzolern przeprowadza w swym państwie reformę M. Lutra. Większość mieszkańców Pasymia przechodzi na protestantyzm, ci którzy są katolikami uczęszczają na nabożeństwa do Biskupca. Miasto staje się wyludniałe i podupadłe, a na domiar złego książę oddaje miasto po raz kolejny w zastaw staroście szczycieńskiemu. Pasym pozostał w cieniu prężnie rozwijającego się Szczytna, z którym wytoczył spór o wyrób i wyszynk piwa. Wiek XVII zaznaczył się dla miasta dość nieszczęśliwie. U schyłku XVI stulecia w roku 1583 Pasym nawiedził pożar, który strawił całe miasto. Ocalało zaledwie 9 domów i zamek oraz kościół ewangelicki. Powoli miasto się odbudowywało. W roku 1615 miasto było na tyle bogate, że odkupiło zamek krzyżacki wraz z grodem i zburzyło go, przekazując cegły zamkowe na budowę ratusza. Rok 1656 przynosi niestety miastu następne klęski. Tatarzy i wojska koronne z pospolitym ruszeniem mazowieckim zdobywają, palą i rabują Pasym, a ludność uprowadzają w jasyr. Po tych zniszczeniach miasto podnosi się z ruin. W roku 1684 liczy 48 całych domów, 44 pół domów i 30 na przedmieściach, a liczba mieszkańców osiąga 800 osób. Ten dość pomyślny okres w dziejach miasta przerywa epidemia dżumy szalejąca w latach 1709 - 1711. W Pasymiu zmarło ponad 200 osób. Po ustaniu dżumy miasto powoli zaludniło się. Ulokowanie w nim w 1735 roku garnizonu wojskowego zwiększyło liczbę mieszkańców. Pasym był miastem garnizonowym do 1801 roku. Rok 1746 to kolejny pożar miasta, spłonęło sporo domów, warsztatów rzemieślniczych i kramów. Cztery lata później, w roku 1750 nawiedził miasto następny pożar. Ocalał tylko młyn, cegielnia i parę chałup na królewskim przedmieściu. W 1782 roku w Pasymiu istnieje 140 domów i jest 900 mieszkańców. Niebawem jednak nadchodzą jeszcze gorsze czasy. W styczniu 1807 r. miasto zajmują wojska francuskie, a dnia 1 lutego do miasta przybywa Cesarz Napoleon.
Mieszkańcy miasta odczuwają boleśnie pobyt wojsk przez grabieże i kontrybucję. Wojna Napoleona przyniosła zniszczenie, bieda dotknęła każdą rodzinę, a powtarzające się nieurodzaje spotęgowały masowy głód. Do tego wszystkiego doszła epidemia cholery w październiku 1831 r. Na 1217 mieszkańców zachorowało ok. 400, zmarło 132 osoby. Pomimo trudnej sytuacji gospodarczej Pasym po raz kolejny podnosi się z upadku. Następuje rozbudowa miasta, powstają nowe przedmieścia Elbląskie i Królewieckie.
W latach 1854 - 55 wybudowano nowy ratusz w stylu neogotyckim najprawdopodobniej był wzorowany na zamku w Babelsbergu, z niską wieżą w stylu renesansowym wg projektu Karla Junler. W tymże ratuszu znalazły się też pomieszczenia dla sądu grodzkiego. Rok po zbudowaniu ratusza przystąpiono do budowy drogi do Dźwierzut dla uzyskania połączenia z drogą Warszawską, a w latach następnych do Nidzicy. W roku 1883 miasto otrzymało połączenie kolejowe z Olsztynem i Szczytnem. Nie zapomniano też o szkolnictwie. Oprócz istniejącej już szkoły miejskiej w roku 1856 otworzono szkołę dla biednych z polskim językiem nauczania, a władze miejskie nosiły się z ambicjami ulokowania w Pasymiu gimnazjum. Postępuje ożywienie gospodarcze i wzrost zamożności ludności. Miasto wznosi nowe budynki murowane kryte materiałami ogniotrwałymi aby uniknąć następnych pożarów. W latach 1873 - 75 wybudowano nowy kościół dla parafii katolickiej kosztem 75 tyś marek.
W 1885 roku przeprowadzono zmianę ulic i dokonano numeracji domów. Rok później na ulicach pojawiło się pierwszych pięć lamp naftowych. W trzy lata później miasto otrzymało szpital i straż pożarną. W tym samym roku otrzymało gazownię acetylenową do oświetlenia mieszkań i ulic oraz zakład mleczarski. Następuje dobry rozwój miasta poprzez wybrukowanie ulic, przebudowanie szkoły miejskiej i budowę osiedla przy ulicy szczycieńskiej (obecnie Warszawska), jest rzeźnia, kasa oszczędności (1906 r.), a w dwa lata wcześniej miasto otrzymuje wybudowany gmach sądu grodzkiego z więzieniem dla kobiet (obecnie mieści się tam dom dziecka).
W latach 1910 - 11 wybudowano i oddano do użytku wodociągi z wieżą ciśnień i łaźnią miejską.
To spokojne życie miasta zakłóciła I - sza wojna światowa. 21 sierpnia 1914 roku do Pasymia weszli Rosjanie , a po dwóch dniach opuścili je - szabrując, gdyż mieszkańcy ukryli się w lesie miejskim. Na jej frontach poległo 252 żołnierzy pochodzących z Pasymia i okolicznych wsi.
Rok 1918 przyniósł zakończenie wojny i klęskę Niemiec. Po zakończeniu działań wojennych władze miejskie by zażegnać kryzys gospodarczy podjęły nowe inwestycje. W roku 1922 wybudowano elektrownię likwidując tym samym przestarzałą gazownię. W latach 1923 - 24 wzniesiono budynek szkoły katolickiej (obecnie przedszkole), a także zmodernizowano budynek szkoły miejskiej. Rozpoczęto budowę nowego osiedla domków jednorodzinnych. Za dalszy swój rozwój miasto postawiło na turystykę i wypoczynek. Dowodem czego było wybudowanie w roku 1923 ośrodka sportów wodnych nad jeziorem Kalwa i strzelnicy sportowej. W mieście, przy rynku oddano do użytku hotel z restauracją i zajazdem. W Rudziskach Pasymskich w roku 1927 wybudowano piękny pensjonat ze stołówką i pokojami noclegowymi oraz w lesie miejskim skocznię narciarską i tor saneczkowy. Na tę okoliczność uruchomiono przejazd dwoma statkami po jeziorze Kalwa od stacji kolejowej przez Rudziska do miasta. W Pasymiu istniało 71 zakładów rzemieślniczych, 68 sklepów, były tartaki, gorzelnia, młyn parowy, cegielnia, elektrownia, wodociąg, browar, rzeźnia, mleczarnia, a liczba ludności przekroczyła 2 tysiące.
Rok 1939 przyniósł drugą wojnę światową, której skutki Pasym odczuł dopiero w 1945 r. 22/23 stycznia Rosjanie zajęli nie broniony Pasym. Miasto zostało spalone, a około 30 % zabudowy leżało w gruzach. Polskie władze w Pasymiu pojawiły się dopiero 15. 05. 1945 r. Od 23 stycznia 1945 r. - władzę sprawował Komendant wojenny starszy lejtnant Saszyn. Tymczasowa cywilna administracja Pasymia i okolic sprawowana z ramion komendanta wojennego wykonywana przez Józefa Biernata - rolnika z (Frejt) Siedlsk - zasłużonego działacza i męża zaufanych Związku Polaków - Joachima Dulisza z Dzwiersztyn.
15. 05. 1945 r. - do Pasymia przybył mgr Edmund Staniszewski, powołany przez starostę powiatu na burmistrza miasta Pasym. 23. 05. 1945 r. - powstaje Zarząd Miejski z burmistrzem mgr Edmundem Staniszewskim, zastępcą burmistrza - Józefem Biernatem, księgowym - Józef Salą, dział organizacji - Emilia Bereżecka, dział ewidencji i ludności – Władysław Cielemęcki, gajowy lasu miejskiego - Paweł Biernat.
W Pasymiu pojawiły się pierwsze prywatne sklepy: masarskie, spożywcze oraz piekarnia.
We wrześniu 1945 r. została otwarta szkoła powszechna pod kierownictwem Henryka Krzykowskiego. W grudniu tegoż roku dokonano otwarcia przez Karola Małka pierwszego turnusu w Mazurskim Uniwersytecie Ludowym oraz uruchomiono młyn parowy. W styczniu 1946 r. po odbudowaniu ze zniszczeń wojennych uruchomiono tartak.
II wojna światowa nie oszczędziła Pasymia. 30 % zabudowy legło w gruzach. Najstarsze miasto na Mazurach zostało wyludnione (część mieszkańców wywieziono, część wyjechała dobrowolnie). Powoli jednak w Pasymiu zaczęło przybywać mieszkańców. Wracała z przymusowej ewakuacji ludność rodzima, przybyli osadnicy z Mazowsza, Kurpi, repatrianci z Wileńszczyzny i Kresów Wschodnich. W latach 1945 - 1949 zostały uruchomione zakłady przemysłowe: młyn, tartak, wodociągi, mleczarnia, cegielnia, przetwórnia owoców i warzyw, zespół rybacki. Rozwijał się handel, rzemiosło, usługi i oświata. 15 maja 1945 roku do Pasymia przybywa powołany na Burmistrza Miasta mgr Edmund Staniszewski i zostaje zorganizowany Zarząd Miasta. We wrześniu tegoż roku rozpoczyna się nauka w szkole podstawowej, a na początku 1946 roku nastąpiło otwarcie Mazurskiego Uniwersytetu Ludowego przez Karola Małłka w Rudziskach Pasymskich. Decyzją Powiatowej Rady Narodowej z dnia 23 marca 1946 roku Pasym zostaje zdegradowany do rangi wsi, pozbywając go tym samym praw miejskich. Z dniem 1 czerwca 1946 roku Pasym jest stolicą gminy, w skład której wchodziło 19 wsi.
Uruchomiony zostaje prywatny handel i rzemiosło (masarnia, piekarnia), w drugiej ołowie 1947 roku zostają upaństwowione. Z początkiem 1948 roku powstaje Gminne Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska" z Ośrodkiem Maszynowym, który był pomocny w zagospodarowaniu rolniczych odłogów. Majątki ziemskie: Otole i Kiepunki poprzez kolektywizację rolniczą weszły w skład Państwowych Gospodarstw Rolnych. W roku 1948 Pasym liczył już 1.191, a cała gmina liczyła 3.659 mieszkańców, którzy zagospodarowali około 1.640 budynków mieszkalnych i gospodarczych. Po uruchomieniu istniejących zakładów przemysłowych i zagospodarowaniu rolniczym ziem nastąpiło ożywienie życia społeczno - kulturalnego. Na przełomie 1949/50 roku zostaje powołana Ochotnicza Straż Pożarna, Klub Kultury, świetlice zakładowe, zespół piłkarski "Błękitni" i opieka zdrowotna - Gminny Ośrodek Zdrowia. W latach pięćdziesiątych następuje modernizacja zakładów przemysłowych: cegielni, młyna, mleczarni, gorzelni i tartaku. W czerwcu 1960 roku Mazurski Uniwersytet Ludowy w Rudziskach Pasymskich zostaje przekształcony w Ośrodek Szkoleniowo - Wypoczynkowy. Od drugiej połowy lat siedemdziesiątych Pasym wykorzystuje swoje walory przyrodnicze: lasy, jeziora i klimat na organizację wypoczynku i turystyki. Nad brzegami jezior: Kalwa, Leleskiego i Sasku Wielkiego powstają liczne ośrodki wypoczynkowe i pola biwakowe.
W sezonie letnim 1987 roku nad jeziorem Kalwa było zlokalizowanych 13 ośrodków wypoczynkowych i pól namiotowych z ogólną ilością 1.393 miejsc stałego pobytu. Z początkiem lat dziewięćdziesiątych upada w Pasymiu większość zakładów pracy, są też likwidowane niektóre ośrodki wypoczynkowe ze względu na nierentowność i upadłość macierzystych przedsiębiorstw. Bezpowrotnie przepadają stając się ruiną budynki Mazurskiego Uniwersytetu Ludowego w Rudziskach Pasymskich.
Z dniem 1 stycznia 1997 roku Pasym ponownie otrzymuje status miasta.
W roku 1336 biskupstwo warmińskie założyło na tym grodzie wieś kościelną Henrykowo, umocnioną wałami ziemnymi i palisadą. W czternaście lat później, bo w roku 1350 rozpoczęto rozbudowę wsi wznosząc kościół i zamek. Jednak przed rokiem 1369 Krzyżacy zajęli Henrykowo wraz z okolicznymi ziemiami. W 1384 r. Wielki mistrz krzyżacki Konrad von Rothenstein podniósł Henrykowo do rangi miasta nadając mu nazwę Passenheim. Pasym otrzymał pieczęć miejską z wizerunkiem Matki Boskiej z dzieciątkiem Jezus. Prawa miejskie otrzymał natomiast w dwa lata później 4 sierpnia 1386 r. na prawie chełmińskim. Od tego czasu miasto stale się rozwija i staje się ważnym ośrodkiem handlowo - rzemieślniczym. Istnieje tu browar, młyn i gorzelnia oraz wiele warsztatów rzemieślniczych, a Pasym słynie z wyrobów sukienniczych i uprawy buraka cukrowego. Po środku miasta, na rynku wybudowano dom towarowy, który służył kupcom za magazyn, a władzom miasta za ratusz. Przy ulicach wokół rynku powstały kamienice z zajazdami i karczmy. Całość miasta otoczona była wysokim murem z 12 - ma basztami i trzema bramami: elbląską, królewiecką, rybacką. Kramy biednych i ich domy były przy bramach, uliczkach oraz przy murach miejskich. W XV wieku rozwój miasta i życie w mieście zakłóciły epidemie, pożary i wojny polsko - krzyżackie.
W lipcu 1410 roku do miasta przybywają wojska polsko - litewskie, a w sierpniu król Polski Władysław Jagiełło darował Pasym dziekanowi kapituły warmińskiej Bartłomiejowi z Boreschowa za wierną służbę. W roku 1410 Pasym przystępuje do Związku Pruskiego założonego przez niezadowolone społeczeństwo. Celem związku była obrona swobód stanowych i przywilejów. W tym samym roku Związek Pruski odmówił posłuszeństwo Zakonowi. Wybuchło anty krzyżackie powstanie, które wsparła Polska.
Po Pokoju Toruńskim w 1466 r. kończącym długotrwałą wojnę miasto przeszło pod władzę Zakonu. Zakon w roku 1467 oddał miasto w zastaw dowódcy zaciężnych wojsk w zamku w Szczytnie - Burkhardowi z Kwerfurtu. Dla Pasymia nastały ciężkie czasy, na mieszkańców spadły poważne represje za sprzyjanie z Polską, duże podatki i spłacenie Burchardowi zaległego żołdu w kwocie 1000 guldenów węgierskich.
Nowa wojna, tym razem już ostatnia z Zakonem Krzyżackim przyniosła spalenie miasta w marcu 1520 r. i zajęcie przez wojska polskie. Traktat krakowski z 1525 roku zakończył działanie wojenne, miasto wróciło pod panowanie Hohenzolernów a na miejsce państwa zakonnego powstały Prusy Książęce.
Ten sam Albert Hohenzolern przeprowadza w swym państwie reformę M. Lutra. Większość mieszkańców Pasymia przechodzi na protestantyzm, ci którzy są katolikami uczęszczają na nabożeństwa do Biskupca. Miasto staje się wyludniałe i podupadłe, a na domiar złego książę oddaje miasto po raz kolejny w zastaw staroście szczycieńskiemu. Pasym pozostał w cieniu prężnie rozwijającego się Szczytna, z którym wytoczył spór o wyrób i wyszynk piwa. Wiek XVII zaznaczył się dla miasta dość nieszczęśliwie. U schyłku XVI stulecia w roku 1583 Pasym nawiedził pożar, który strawił całe miasto. Ocalało zaledwie 9 domów i zamek oraz kościół ewangelicki. Powoli miasto się odbudowywało. W roku 1615 miasto było na tyle bogate, że odkupiło zamek krzyżacki wraz z grodem i zburzyło go, przekazując cegły zamkowe na budowę ratusza. Rok 1656 przynosi niestety miastu następne klęski. Tatarzy i wojska koronne z pospolitym ruszeniem mazowieckim zdobywają, palą i rabują Pasym, a ludność uprowadzają w jasyr. Po tych zniszczeniach miasto podnosi się z ruin. W roku 1684 liczy 48 całych domów, 44 pół domów i 30 na przedmieściach, a liczba mieszkańców osiąga 800 osób. Ten dość pomyślny okres w dziejach miasta przerywa epidemia dżumy szalejąca w latach 1709 - 1711. W Pasymiu zmarło ponad 200 osób. Po ustaniu dżumy miasto powoli zaludniło się. Ulokowanie w nim w 1735 roku garnizonu wojskowego zwiększyło liczbę mieszkańców. Pasym był miastem garnizonowym do 1801 roku. Rok 1746 to kolejny pożar miasta, spłonęło sporo domów, warsztatów rzemieślniczych i kramów. Cztery lata później, w roku 1750 nawiedził miasto następny pożar. Ocalał tylko młyn, cegielnia i parę chałup na królewskim przedmieściu. W 1782 roku w Pasymiu istnieje 140 domów i jest 900 mieszkańców. Niebawem jednak nadchodzą jeszcze gorsze czasy. W styczniu 1807 r. miasto zajmują wojska francuskie, a dnia 1 lutego do miasta przybywa Cesarz Napoleon.
Mieszkańcy miasta odczuwają boleśnie pobyt wojsk przez grabieże i kontrybucję. Wojna Napoleona przyniosła zniszczenie, bieda dotknęła każdą rodzinę, a powtarzające się nieurodzaje spotęgowały masowy głód. Do tego wszystkiego doszła epidemia cholery w październiku 1831 r. Na 1217 mieszkańców zachorowało ok. 400, zmarło 132 osoby. Pomimo trudnej sytuacji gospodarczej Pasym po raz kolejny podnosi się z upadku. Następuje rozbudowa miasta, powstają nowe przedmieścia Elbląskie i Królewieckie.
W latach 1854 - 55 wybudowano nowy ratusz w stylu neogotyckim najprawdopodobniej był wzorowany na zamku w Babelsbergu, z niską wieżą w stylu renesansowym wg projektu Karla Junler. W tymże ratuszu znalazły się też pomieszczenia dla sądu grodzkiego. Rok po zbudowaniu ratusza przystąpiono do budowy drogi do Dźwierzut dla uzyskania połączenia z drogą Warszawską, a w latach następnych do Nidzicy. W roku 1883 miasto otrzymało połączenie kolejowe z Olsztynem i Szczytnem. Nie zapomniano też o szkolnictwie. Oprócz istniejącej już szkoły miejskiej w roku 1856 otworzono szkołę dla biednych z polskim językiem nauczania, a władze miejskie nosiły się z ambicjami ulokowania w Pasymiu gimnazjum. Postępuje ożywienie gospodarcze i wzrost zamożności ludności. Miasto wznosi nowe budynki murowane kryte materiałami ogniotrwałymi aby uniknąć następnych pożarów. W latach 1873 - 75 wybudowano nowy kościół dla parafii katolickiej kosztem 75 tyś marek.
W 1885 roku przeprowadzono zmianę ulic i dokonano numeracji domów. Rok później na ulicach pojawiło się pierwszych pięć lamp naftowych. W trzy lata później miasto otrzymało szpital i straż pożarną. W tym samym roku otrzymało gazownię acetylenową do oświetlenia mieszkań i ulic oraz zakład mleczarski. Następuje dobry rozwój miasta poprzez wybrukowanie ulic, przebudowanie szkoły miejskiej i budowę osiedla przy ulicy szczycieńskiej (obecnie Warszawska), jest rzeźnia, kasa oszczędności (1906 r.), a w dwa lata wcześniej miasto otrzymuje wybudowany gmach sądu grodzkiego z więzieniem dla kobiet (obecnie mieści się tam dom dziecka).
W latach 1910 - 11 wybudowano i oddano do użytku wodociągi z wieżą ciśnień i łaźnią miejską.
To spokojne życie miasta zakłóciła I - sza wojna światowa. 21 sierpnia 1914 roku do Pasymia weszli Rosjanie , a po dwóch dniach opuścili je - szabrując, gdyż mieszkańcy ukryli się w lesie miejskim. Na jej frontach poległo 252 żołnierzy pochodzących z Pasymia i okolicznych wsi.
Rok 1918 przyniósł zakończenie wojny i klęskę Niemiec. Po zakończeniu działań wojennych władze miejskie by zażegnać kryzys gospodarczy podjęły nowe inwestycje. W roku 1922 wybudowano elektrownię likwidując tym samym przestarzałą gazownię. W latach 1923 - 24 wzniesiono budynek szkoły katolickiej (obecnie przedszkole), a także zmodernizowano budynek szkoły miejskiej. Rozpoczęto budowę nowego osiedla domków jednorodzinnych. Za dalszy swój rozwój miasto postawiło na turystykę i wypoczynek. Dowodem czego było wybudowanie w roku 1923 ośrodka sportów wodnych nad jeziorem Kalwa i strzelnicy sportowej. W mieście, przy rynku oddano do użytku hotel z restauracją i zajazdem. W Rudziskach Pasymskich w roku 1927 wybudowano piękny pensjonat ze stołówką i pokojami noclegowymi oraz w lesie miejskim skocznię narciarską i tor saneczkowy. Na tę okoliczność uruchomiono przejazd dwoma statkami po jeziorze Kalwa od stacji kolejowej przez Rudziska do miasta. W Pasymiu istniało 71 zakładów rzemieślniczych, 68 sklepów, były tartaki, gorzelnia, młyn parowy, cegielnia, elektrownia, wodociąg, browar, rzeźnia, mleczarnia, a liczba ludności przekroczyła 2 tysiące.
Rok 1939 przyniósł drugą wojnę światową, której skutki Pasym odczuł dopiero w 1945 r. 22/23 stycznia Rosjanie zajęli nie broniony Pasym. Miasto zostało spalone, a około 30 % zabudowy leżało w gruzach. Polskie władze w Pasymiu pojawiły się dopiero 15. 05. 1945 r. Od 23 stycznia 1945 r. - władzę sprawował Komendant wojenny starszy lejtnant Saszyn. Tymczasowa cywilna administracja Pasymia i okolic sprawowana z ramion komendanta wojennego wykonywana przez Józefa Biernata - rolnika z (Frejt) Siedlsk - zasłużonego działacza i męża zaufanych Związku Polaków - Joachima Dulisza z Dzwiersztyn.
15. 05. 1945 r. - do Pasymia przybył mgr Edmund Staniszewski, powołany przez starostę powiatu na burmistrza miasta Pasym. 23. 05. 1945 r. - powstaje Zarząd Miejski z burmistrzem mgr Edmundem Staniszewskim, zastępcą burmistrza - Józefem Biernatem, księgowym - Józef Salą, dział organizacji - Emilia Bereżecka, dział ewidencji i ludności – Władysław Cielemęcki, gajowy lasu miejskiego - Paweł Biernat.
W Pasymiu pojawiły się pierwsze prywatne sklepy: masarskie, spożywcze oraz piekarnia.
We wrześniu 1945 r. została otwarta szkoła powszechna pod kierownictwem Henryka Krzykowskiego. W grudniu tegoż roku dokonano otwarcia przez Karola Małka pierwszego turnusu w Mazurskim Uniwersytecie Ludowym oraz uruchomiono młyn parowy. W styczniu 1946 r. po odbudowaniu ze zniszczeń wojennych uruchomiono tartak.
II wojna światowa nie oszczędziła Pasymia. 30 % zabudowy legło w gruzach. Najstarsze miasto na Mazurach zostało wyludnione (część mieszkańców wywieziono, część wyjechała dobrowolnie). Powoli jednak w Pasymiu zaczęło przybywać mieszkańców. Wracała z przymusowej ewakuacji ludność rodzima, przybyli osadnicy z Mazowsza, Kurpi, repatrianci z Wileńszczyzny i Kresów Wschodnich. W latach 1945 - 1949 zostały uruchomione zakłady przemysłowe: młyn, tartak, wodociągi, mleczarnia, cegielnia, przetwórnia owoców i warzyw, zespół rybacki. Rozwijał się handel, rzemiosło, usługi i oświata. 15 maja 1945 roku do Pasymia przybywa powołany na Burmistrza Miasta mgr Edmund Staniszewski i zostaje zorganizowany Zarząd Miasta. We wrześniu tegoż roku rozpoczyna się nauka w szkole podstawowej, a na początku 1946 roku nastąpiło otwarcie Mazurskiego Uniwersytetu Ludowego przez Karola Małłka w Rudziskach Pasymskich. Decyzją Powiatowej Rady Narodowej z dnia 23 marca 1946 roku Pasym zostaje zdegradowany do rangi wsi, pozbywając go tym samym praw miejskich. Z dniem 1 czerwca 1946 roku Pasym jest stolicą gminy, w skład której wchodziło 19 wsi.
Uruchomiony zostaje prywatny handel i rzemiosło (masarnia, piekarnia), w drugiej ołowie 1947 roku zostają upaństwowione. Z początkiem 1948 roku powstaje Gminne Spółdzielnia "Samopomoc Chłopska" z Ośrodkiem Maszynowym, który był pomocny w zagospodarowaniu rolniczych odłogów. Majątki ziemskie: Otole i Kiepunki poprzez kolektywizację rolniczą weszły w skład Państwowych Gospodarstw Rolnych. W roku 1948 Pasym liczył już 1.191, a cała gmina liczyła 3.659 mieszkańców, którzy zagospodarowali około 1.640 budynków mieszkalnych i gospodarczych. Po uruchomieniu istniejących zakładów przemysłowych i zagospodarowaniu rolniczym ziem nastąpiło ożywienie życia społeczno - kulturalnego. Na przełomie 1949/50 roku zostaje powołana Ochotnicza Straż Pożarna, Klub Kultury, świetlice zakładowe, zespół piłkarski "Błękitni" i opieka zdrowotna - Gminny Ośrodek Zdrowia. W latach pięćdziesiątych następuje modernizacja zakładów przemysłowych: cegielni, młyna, mleczarni, gorzelni i tartaku. W czerwcu 1960 roku Mazurski Uniwersytet Ludowy w Rudziskach Pasymskich zostaje przekształcony w Ośrodek Szkoleniowo - Wypoczynkowy. Od drugiej połowy lat siedemdziesiątych Pasym wykorzystuje swoje walory przyrodnicze: lasy, jeziora i klimat na organizację wypoczynku i turystyki. Nad brzegami jezior: Kalwa, Leleskiego i Sasku Wielkiego powstają liczne ośrodki wypoczynkowe i pola biwakowe.
W sezonie letnim 1987 roku nad jeziorem Kalwa było zlokalizowanych 13 ośrodków wypoczynkowych i pól namiotowych z ogólną ilością 1.393 miejsc stałego pobytu. Z początkiem lat dziewięćdziesiątych upada w Pasymiu większość zakładów pracy, są też likwidowane niektóre ośrodki wypoczynkowe ze względu na nierentowność i upadłość macierzystych przedsiębiorstw. Bezpowrotnie przepadają stając się ruiną budynki Mazurskiego Uniwersytetu Ludowego w Rudziskach Pasymskich.
Z dniem 1 stycznia 1997 roku Pasym ponownie otrzymuje status miasta.
